ΕΟΡΤΑΙ ΠΡΟΣ ΤΙΜΗΝ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ
“εἰ μὴ γὰρ Διονύσῳ πομπὴν ἐποιοῦντο καὶ ὕμνεον ᾆσμα αἰδοίοισιν, ἀναιδέστατα εἴργαστ’ ἂν· ὡυτὸς δὲ Ἀίδης καὶ Διόνυσος, ὅτεῳ μαίνονται καὶ ληναΐζουσιν.”
Αποδοσις :
¨Εάν με την πομπήν και τα φαλλικά άσματα δεν τιμούσαν τον Διόνυσον, τα έργα τους θα ήταν ΑΔΙΑΝΤΡΟΠΑ, όμως ο Άδης και ο Διόνυσος είναι ο ίδιος Θεός, προς τιμήν του οποίου περιπίπτουν σε εκστατική μανία και τελούν τα Λήναια.”
Ξεκινήσαμε την αναφορά μας στις Διονυσιακές εορτές με το απόσπασμα 15 του Ηρακλείτου από το βιβλίο Ηράκλειτος του ΧΡ. Λαμπρίδη λόγω του ότι είναι επίκαιρες και θα αναφερθούμε συνοπτικά σε αυτές για να κατανοήσουμε την σπουδαιότητά τους.
Από την εποχή του Πεισιστράτου αι εορταί προς τιμήν του Διονύσου ήσαν τέσσερεις αντίστοιχες προς τους τέσσερεις μήνες του χειμώνα.
Τα εν αγροίς Διονύσια ετελούντο τον μήνα Ποσειδαιώνα αντίστοιχον περίπου με τον Δεκέμβριον.
Τα Λήναια τον μήνα Γαμηλιώνα, τέλος Ιανουαρίου -αρχές Φεβρουαρίου.
Τα Ανθεστήρια τον Ανθεστηριώνα μεταξύ Φεβρουαρίου και Μαρτίου.
Τα Μεγάλα Διονύσια τον Ελαφηβολιώνα μεταξύ Μαρτίου και Απριλίου.
Οι γνώσεις μας για τις εορτές των Αγροτικών Διονυσίων είναι περιορισμένες. Ήσαν εορταί των Δήμων, κάθε Δήμος ή αγροτική κοινότητα είχε την δική της εορτή και η κλιμάκωσις των εορτών έπρεπε να γίνει κατά τέτοιο τρόπο ώστε οι περίεργοι, οι αγαπώντες τις διασκεδάσεις να παρευρίσκονται σε όσο το δυνατόν περισσότερες. Ο Πλάτων στην Πολιτεία (475d) αναφέρει ανθρώπους που έτρεχαν σε αυτές τις εορτές για να ακούσουν τα καινούργια άσματα.
Η κύρια τελετή ήταν η λιτανεία του φαλλού, μεγάλων διαστάσεων βεβαίως ,τον συνόδευαν με ψαλμούς και άσματα και προσέφεραν ως θυσίαν πλακούντα και ζωμόν. Η πομπή είχε τον χαρακτήρα ευχαριστίας προορισμένης να προκαλέσει την ευφορία των αγρών, των κήπων και την γονιμότητα των εστιών.
Ο Αριστοφάνης εμπνεύσθηκε από τις εορτές αυτές και στις Αχαρνής από το στιχ. 237-300 κάνει μεγάλη αναφορά με πολύ χαρούμενη διάθεση. Μάλιστα ο φαλλός υμνείται με το όνομα Φαλής και θεωρείται σύντροφος του Διονύσου.
Επιβλητική δε φαλληφορία με την συμμετοχή των συμμάχων ετελείτο κατά τα Μεγάλα Διονύσια. Η σύνδεσις του Διονύσου με αυτές τις εορτές υπήρξε παλαιοτάτη και γενική στον ελληνικό κόσμο. Το σύμβολον του φαλλού και οι αστεϊσμοί κατά την επίσημον περιφοράν του προσιδίαζον εις τον Διόνυσον ως δαίμονα της φυτεύσεως των οποροφόρων και ως Θεόν της χαράς και της ελευθερίας των εορτών.
Κατά την διάρκεια των εορτών εγίνετο ο ασκωλιασμός δηλ. ο συναγωνισμός των νέων στο να κατορθώσουν να ισορροπήσουν περισσότερο χρόνο πάνω σε ασκό αλειμμένο με λάδι. Ο ασκός και ο οίνος που περιείχε ήταν το έπαθλο του νικητή. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι σε ένα Δήμο εγίνετο Φαλληφορία συνδεόμενη με τη εορτή του Διονύσου κατά την οποίαν περιφέρουν εκτός του φαλλού αμφορέα οίνου, σύκα μέσα σε καλάθι, κλάδους κι ένα τράγο προορισμένο για θυσία.
Στο απόσπασμα του Ηρακλείτου μας λέει ότι αν η πομπή και τα φαλλικά άσματα δεν τιμούσαν τον Διόνυσο θα έπρεπε οι άνθρωποι να ντρέπονται. Αυτό που εξευγενίζει τους ανθρώπους είναι ότι τελούν τα μυστήρια και διακηρύσουν την ενότητα του αίματος την ενότητα του ανθρωπίνου γένους αφού ο Άδης και ο Διόνυσος είναι ο αυτός. Ο Διόνυσος για τους μύστες είναι το σημείο της γεννήσεως και ο Άδης το σημείο στο οποίο καταλήγουμε. Κατά την διαδρομή αυτού του κύκλου υπάρχει η θεία μανία, η εκστατική αναζήτηση του φωτός μέσα στο σκοτάδι του Άδου. Μεταξύ του Διός και του Άδη κινείται ο Διόνυσος προς τιμήν του οποίου οι άνθρωποι χορεύουν τον βακχικό χορό και ενώνονται με την ΙΔΕΑΝ του θείου. Εάν δεν τιμούσαν τον Διόνυσο με τις κινήσεις και την ροή του σπέρματος θα έκαναν πράγματα έξω από την ορθήν τάξη, αφού η κίνησις συνάδει με τον Διόνυσο. Ο Ηράκλειτος παραιτήθηκε από το ιερατικό αξίωμα που κατείχε διότι δεν είχε ανάγκη τελετών να τον ενώσουν με το Θείον διέκρινε δε τον λόγον μεταξύ των γραμμάτων ΔΙΑ(ΔΙΟΣ) και ΑΪΔης, μεταξύ ΔΙκης και Ιδεας. Ο Ηράκλειτος γνωρίζει την ταυτότητα των Θεών:”είς Ζεύς, είς Άδης, είς Ήλιος, είς Διόνυσος, είς Θεός εν πάντεσσι”(Ορφ.απ.Kern 239)
Στα εν Άγροις Διονύσια περιελάμβανον και τους κώμους δηλ. οι νέοι μετά την οινοποσίαν έκαναν παρέλαση φέροντας προσωπίδες, ή μεταμφιέζονταν σε ζώα, ή ίππευαν τους φίλους τους που ήταν και αυτοί μεταμφιεσμένοι. Έχουμε πολλές αγγειογραφίες τέτοιου είδους.
ΛΗΝΑΙΑ : Αναφέρονται σε θεατρικές παραστάσεις με χαρακτήρα οργιαστικό και σχετίζονται με την λατρεία του χθονίου Διονύσου. Σε όλες τις πόλεις επικαλούντο τον Θεό να εμφανιστεί μέσα από το έλος δια να βοηθήσει στην αφύπνιση των δυνάμεων της φύσεως.
ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΑ: Η διάρκεια των εορτών ήταν τρείς ημέρες.
Η πρώτη ημέρα ονομάζετο Πιθοίγια δηλ.η ημέρα του ανοίγματος των Πίθων.
Ο καθένας έφερνε τον πίθο του στο ιερό του Έλους για να προσφέρει στον Θεό σπονδή οίνου με νερό κατά την συνήθη αναλογία μείξεως. Κατόπιν έπιναν τον οίνον.
Η δεύτερη μέρα είχε την ονομασία ΧΟΕΣ.
Υπήρχε συναγωνισμός μεταξύ των νέων ποιός θα πιεί πιο γρήγορα το κρασί μετά το σύνθημα που εδίδετο με την σάλπιγγα και ο νικητής ελάμβανε βραβείο στεφάνι και ασκό οίνου.
Η τρίτη ημέρα είχε την ονομασία ΧΥΤΡΟΙ και ήταν αφιερωμένη στις ψυχές των νεκρών. Ετοίμαζαν μέσα σε πήλινες χύτρες την πανσπερμίαν που ήταν σύμβολο εξασφαλίσεως της αφθονίας.
Η κυριότερη θυσία απευθύνετο στον Ερμή τον Ψυχοπομπό. Έκαναν χοές (έχυναν νερό σε λάκους) και χρησιμοποιούσαν ειδικό λατρευτικό σκεύος με την ονομασία Χούς.
Η συγγένεια μεταξύ του Χούς και της Χοής είναι εμφανής και υπογραμμίζει τον δίσημο χαρακτήρα των τελεστιών των Ανθεστηρίων δηλ. σπονδές με ύδωρ για τις ψυχές των τεθνεότων ένω οι ζωντανοί κατανάλωναν το νέο οίνο κατά το θρησκευτικό έθιμο. Κατά την εορτή των Ανθεστηρίων υποδέχονταν τον Διόνυσο που ερχόταν με πλοίο και με θίασο μαινομένων και μεταμφιεσμένων. Έρχεται από τον Άδη και η είσοδός του στην πόλη εορτάζεται με μεγάλη πομπή. Η εορτή ονομάζεται Καταγώγια δηλ. επιστροφή. Επίσης το τριήμερο πριν την πανσέληνο του Μαρτίου (11,12,13, Ανθεστηριώνος) κατά το άνοιγμα των νέων κρασιών γίνεται ο Ιερός Γάμος του Θεού με την πόλη η οποία έτσι τίθεται υπό την προστασίαν του.
Είχαν και το έθιμο της ΥΔΡΟΦΟΡΙΑΣ που ετελείτο στην πανσέληνο του Ανθεστηριώνος όπου γινόταν μνημόνευσις του κατακλυσμού του Δευκαλίωνος και προσφορά προς τους νεκρούς των αρχαίων γενεών θύματα του κατακλυσμού και αυτό αιτιολογεί το ότι οι ημέρες αυτές ήσαν αποφράδες παρά τις διασκεδάσεις που περιελάμβαναν.
Kλείνοντας την μικρή αναφορά στις πολύ σημαντικές αυτές εορτές θα χρησιμοποιήσω τα λόγια του αποσπάσματος: Εάν δεν υπήρχαν οι θρησκευτικαί τελεταί, τα έργα των ανθρώπων κατά τον βίον των θα ήσαν αναιδή……
Βιβλιογραφία
ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ – ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ Χ.ΛΑΜΠΡΙΔΗ
ΔΙΟΝΥΣΟΣ – H.JEANMAIRE IΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΤΟΥ ΒΑΚΧΟΥ
ΝΕΩΤΕΡΟΝ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ ΙΩ.ΠΑΣΑ
ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ “ΑΧΑΡΝΗΣ” ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΚΤΟΣ
“ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ” ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΥΡΟΣ
ΜΕΛΙΡΡΥΤΗ-ΣΕΜΕΛΗ ΝΤΙΜΟΥ
