Η Α Ρ Ε Τ Η ΚΑΙ ΟΙ Ι Δ Ι Ο Τ Η Τ Ε Σ Τ Η Σ
Τα αιώνια και αναλλοίωτα πράγματα πήραν τις ονομασίες τους από τις ιδιότητες ή τις ενέργειες τους ενώ τα δημιουργημένα από την ανάγκη και την επαφή. Όποιος θέλει να μιμηθεί κάτι πρέπει να είναι καλός γνώστης δύο πραγμάτων:
α) ΤΟΥ ΑΡΧΕΤΥΠΟΥ
β)ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Βασική προϋπόθεσις για να κατανοήσομεν την σημασίαν των ονομάτων, των λέξεων και των ενεργειών τους.
(Πρόκλος στο Κρατύλο του Πλάτωνος Εκλογαί χρήσιμοι&19-20)
Ξεκινώντας από τον διάλογο του Πλάτωνος Κρατύλος θα ερμηνεύουμε την Αρετήν αλλά και τις ιδιότητες της.
Το όνομα ΑΡΕΤΗ σημαίνει κυρίως ευκολία στην κίνηση, έπειτα δε, ότι η κίνηση της αγαθής ψυχής είναι ελεύθερη πάντοτε, ώστε εκείνο που ρέει απόλυτα και χωρίς εμπόδια, έχει λάβει αυτήν την ονομασίαν . Και είναι ορθόν να την ονομάζουμε “αειρείτην”, ίσως όμως ο νομοθέτης την ονόμασε αιρετήν διότι κατά την γνώμην του η κατοχή αυτής είναι προτιμότερη ,από από οιαδήποτε άλλη, ετροποποιήθη όμως και με την αναίρεση του ι καλείται αρετή. (Πλάτωνος Κρατύλος415d)
Η ανεμπόδιστη αυτή ροή διαπερνά τις ιδιότητες της αλλά και την ψυχή μας ώστε να εκτελέσει τον προορισμό της.
Στον διάλογο Μένων αναφέρεται στην Αρετή
Στα σχόλια του Πρόκλου στην Πολιτεία βιβλίο Β &206 μας αναφέρει ότι: Δύο είδη ζωής διακρίνουμε ένα που συνδέεται με την γνώσιν κι ένα με την επιθυμία η Αρετή είναι μια μορφή τελειοποίησης τόσο του γνωστικού όσο και του επιθυμητικού είδους ζωής .
Σ Ω Φ Ρ Ο Σ Υ Ν Η
Η σωφροσύνη είναι η σωτηρία της φρονήσεως .(Κρατύλος ΠΛΆΤΩΝΟς 411e-412a)
H σωφροσύνη μοιάζει με κάποια συμφωνία και αρμονία είναι στην ουσία μία τακτοποίηση, μία εγκράτεια στις ηδονές και στις επιθυμίες .Μέσα στην ψυχή του ανθρώπου ένα μέρος είναι καλύτερο και ένα άλλο χειρότερο. Όταν επικρατεί το καλύτερο λέμε ότι ο άνθρωπος αυτός είναι Ανώτερος από τον εαυτόν του, όταν πάλι εξ’ αιτίας κάποιας κακής συναναστροφής επικρατήσει το χειρότερο λέμε ότι είναι Κατώτερος του εαυτού του. Εάν μπορέσει όμως και αυτά τα δύο τα εξισορροπήσει τα φέρει σε κάποια συμφωνία και ομόνοια τότε αυτό καλείται σωφροσύνη. Η σωφροσύνη φέρει την ψυχή σε ευταξία ώστε να μπορεί να διακρίνει αυτά που της χρειάζονται.(Πλάτωνος Πολιτεία431α-432β) .
Την σωφροσύνην αναλυτικά την πραγματεύεται ο Πλάτων στον Διάλογο ΧΑΡΜΙΔΗΣ σε όλα όμως τα κείμενα θα βρούμε αναφορές.
Α Ν Δ Ρ Ε Ι Α
Είναι φανερό ότι η αδικία σημαίνει πραγματικά εμπόδιον εκείνου το οποίον διέρχεται διά μέσου τινός (δαϊόντος),η ανδρεία δεν έχει την ίδια σημασίαν με την οποίαν την εννοούμε στην μάχην. Η μάχη δε δια τα όντα ,εάν πράγματι ρέουν δεν είναι τίποτε άλλο παρά η αντίθετη κίνησις. Αν λοιπόν κανείς αφαιρέσει το δ το νέον όνομα που προκύπτει είναι ανρεία φανερώνει την ενέργειαν.(Από τα άνω+ρέω=άνω-ρέ-ια=ανρεία). Είναι φανερόν όμως ότι η ανδρεία δεν είναι αντίθετη κατεύθυνση σε κάθε ροή αλλά μόνον προς εκείνην που είναι αντίθετη προς το δίκαιον διαφορετικά δεν θα την επαινούσαμε.(Πλάτωνος Κρατύλος 413ε-414α)
‘Eναν άνθρωπο τον λέμε ανδρείο, όταν το θυμοειδές του μέσα στις λύπες και στις ηδονές διασώζει την παραγγελία του λογικού για τα φοβερά και μή.( Πλάτωνος Πολιτεία 442β)
Η ανδρεία είναι η επιστήμη των δεινών και των θαρραλέων(Λάχης 196c) Τα δεινά είναι τα μέλλοντα κακά αυτά που μας προξενούν φόβο ,θαρραλέα δε τα μέλλοντα καλά.(Λάχης 198,b,c)
Η ανδρεία είναι αρχηγική αρετή του θυμού ο οποίος συνδέεται μόνον με την ζωή ,δεν διακρίνει κρίση και η όρεξη του επιδιώκει να κυριαρχεί επί της ορέξεως του κατωτέρου και όταν η τελευταία εξεγείρεται η άλλη δεν μπορεί να ανεχτεί τις ορέξεις που βρίσκονται πάνω από αυτήν.(Πρόκλος Πολιτεία &215 βιβλίον Β)
Αναλυτικά για την Ανδρεία αναφέρεται στον διάλογο ΛΑΧΗΣ
Φ Ρ Ο Ν Η Σ Ι Σ
Η φρόνησις φανερώνει την κατανόηση κινήσεως και μεταβολής (φοράς και ρού).Θα μπορούσαμε όμως να την θεωρήσουμεν και σαν ωφέλεια της κινήσεως (όνησιν φοράς) οπωσδήποτε όμως πάντοτε αναφέρεται σε κίνησιν.(Κρατύλος Πλάτωνος 411c-e)
Θα πρέπει λοιπόν να στραφούμεν προς την ορθήν φοράν της νοήσεως για να ωφεληθούμεν από αυτήν .Αυτό επιτυγχάνεται με την αυτογνωσίαν και την Αρετήν. Η φρόνησις είναι αρετή αρχηγική του λογιστικού μας είναι η άριστη γνώσις των καλών και των κακών είναι αυτή που μας δείχνει τι πρέπει να κάνουμε και τι δεν πρέπει.
Στόν διάλογο Φαίδων αναφέρεται στην φρόνηση.
Δ Ι Κ Α Ι Ο Σ Υ Ν Η
Το όνομα δικαιοσύνη είναι εύκολον να εννοήσωμεν ότι αυτό εδόθη εις την κατανόηση του δικαίου. Τι είναι όμως δίκαιον;
Όσοι παραδέχονται ότι το σύμπαν ευρίσκεται σε διαρκή πορεία νομίζουν ότι το μεγαλύτερο μέρος είναι τέτοιο και τίποτε άλλο από του να προχωρεί δια μέσου δε του όλου αυτού το οποίον προχωρεί διέρχεται πέρα ως πέρα κάτι που εξ αιτίας του γίνονται όλα όσα γίνονται είναι δε ταχύτατον και λεπτότατον .Διαφορετικά δεν θα μπορούσε να διέρχεται δια μέσου του όντος. Λεπτότατον ώστε τίποτε να μην το εμποδίζει και ταχύτατον ώστε τα υπόλοιπα να φαίνονται ακίνητα. Επειδή αυτό διευθετεί όλα τα άλλα διερχόμενο δια μέσου αυτών (διαϊόν) ονομάσθει, δίκαιον δε ,αφού χάριν ευφωνίας έλαβε την δύναμιν του Κ..(Κρατύλος Πλάτωνος412 d-e)
Στην Πολιτεία (433Β-444) μας λέει ότι δικαιοσύνη είναι το να ασχολείται κάποιος με τα δικά του ζητήματα. Ένας άνθρωπος είναι δίκαιος όταν δεν αφήνει τα ψυχικά του στοιχεία να εκτελούν ξένα καθήκοντα, ούτε να ασχολούνται με πολλά πράγματα, τα έχει όλα καλά τακτοποιημένα ώστε να είναι κύριος του εαυτού του, έχει συναρμολογήσει τα ψυχικά του στοιχεία όπως τους τρείς τόνους της μουσικής αρμονίας η νεάτη (κατώτατη βάση),η υπάτη(ανώτατη βάση) και η μεσσαία (ανώτατη και κατώτατη ως προς την οξύτητα του τόνου).Όταν λοιπόν τα συνδέσει όλα αυτά και γίνει ένας και αρμονικός τότε θα αρχίσει τις ενέργειες του για την απόκτηση χρημάτων, για να περιποιηθεί το σώμα του, για να αποκτήσει κάποιο πολιτικό αξίωμα ή για ιδιωτικές επιχειρήσεις .Και θα είναι σίγουρος ότι δίκαιη και καλή πράξη είναι αυτή που διασώζει την κατάσταση την οποίαν εδημιούργησε και θα τον βοηθά να την πραγματοποιήσει ,σοφία η επιστήμη που επιστατεί σε αυτήν την πράξη , άδικη πράξη αυτή που καταστρέφει αυτό που δημιούργησε και αμάθεια την γνώμη(Δόξα) που επιστατεί σ’ αυτή.
Στους Νόμους 630c ο Πλάτων αναφέρει ότι :
Η ΝΟΜΙΜΟΦΡΟΣΥΝΗ ΕΙΝΑΙ Η ΤΕΛΕΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ.
Ως επίλογο αυτής της εργασίας διάλεξα να βάλω ένα πολύ όμορφο και περιεκτικό απόσπασμα από τον Φαίδωνα:
–Καλότυχε Σιμμία ,κοίταξε μήπως δεν είναι αυτή η σωστή ανταλλαγή , δηλ. να ανταλλάσουμε ηδονές με ηδονές, και λύπες με λύπες, φόβο με φόβο ,και μεγαλύτερα προς τα μικρότερα, όπως ακριβώς με τα νομίσματα, αλλά ένα νόμισμα να είναι σωστό με το οποίο πρέπει όλα αυτά να ανταλλάσσονται, δηλ. η ΦΡΟΝΗΣΗ και όλα με αυτό αγοραζόμενα και πωλούμενα ,να είναι πραγματικά και ΑΝΔΡΕΙΑ και ΣΩΦΡΟΣΥΝΗ και ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ και η εν γένει ΑΡΕΤΗ μαζί με την φρόνηση, έστω κι αν έρχονται και φεύγουν οι ηδονές και οι φόβοι και όλα τα παρόμοια. ΄Οταν αυτά αποχωρησθούν απο την φρόνηση και ανταλλάσσονται μεταξύ τους, κοίτα μήπως μια τέτοια Αρετή είναι μια απατηλή εικόνα και μήπως στ’ αλήθεια ταιριάζει σε δούλους, χωρίς να έχει κάτι το υγιές, ενώ η αληθινή πραγματικά Αρετή είναι η κάθαρση όλων αυτών, και άρα η ΣΩΦΡΟΣΥΝΗ, Η ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ, Η ΑΝΔΡΕΙΑ και η ίδια η ΦΡΟΝΗΣΗ είναι απλά ένα μέσο για κάθαρση. (Φαίδων ή Περί ψυχής 69α-69d).
ΜΕΛΛΙΡΥΤΗ-ΣΕΜΕΛΗ ΝΤΙΜΟΥ
Επεξεργασμένη δημιουργία φωτογραφίας από τον Θησέα Αιγέα
