Ο Διόνυσος λυτρώνει τον μύστη του ενόψει του Θανάτου. \
Υπάρχουν όμως πολλοί τρόποι που ο Θεός Διόνυσος λυτρώνει.
Στο Ορφικό έλασμα της Πελλάνας λέγεται στον μύστη που κατευθύνεται προς τον Κάτω Κόσμο πως έχει τον διονυσιακό οίνο για ευλογημένη ευδαίμων τιμή, η λέξη ευδαίμων εκφράζει την επερχερχόμενη δια της μυήσεως αιώνια ευτυχία του ίδιου του μύστη.
Ο οίνος καταναλώνεται κατά τη μυστηριακή λατρεία και ορισμένα κείμενα αναφέρονται στην κατανάλωση ιερού αυτού ποτού από τους μύστες αφού γίνουν ομοτράπεζοι του υποχθόνιου Διονύσου στον κάτω κόσμο.
Απελευθερώνεται η ψυχή μέσω της τελετουργικής πόσεως του οίνου(Βάκχες279-83,Πλουτάρχου Ηθικά 68d,716b),αλλά και σε αυτήν την περίπτωση ενδέχεται να υπάρχει μεσα απο τον συμβολισμό της πόσεως αυτής μια πρόβλεψη για τα συμβαίνοντα τον κάτω κόσμο.
Στην μυστηριακή λατρεία ο οίνος ίσως να παρέχει μια γεύση του άλλου κόσμου, όπως ενδεχόμενος συνέβαινε και με την εμπειρία της στερούμενης οίνου έκτασης των Θηβαίων μαινάδων στις Βάκχες (Ευριπίδου,686-713).
Η διονυσιακή μύηση μπορεί μέσα από το σωστό είδος τρέλας να λυτρώσει τους μύστες από τα δεινά τους και στο γήινο αλλά και στον επέκεινα αυτού κόσμο (Πλάτωνος Φαίδρος 244e).
Μπορούμε και να ισχυριστούμε ότι τα δεινά αυτού εδώ του κόσμου και του άλλου στην μυστηριακή τελετουργία να είναι ένα και το αυτό, στο βαθμό που η μυστηριακή τελετουργία είναι μια πρόβα Θανάτου, με αποτέλεσμα, τα δεινά που βιώνονταν κατά τη μυστηριακή τελετουργία πιθανόν να συμπεριελάμβαναν και τους τρόμους του κάτω κόσμου.
Ένα σωζόμενο απόσπασμα από την χαμένη τραγωδία του Αισχύλου Ηδωνοί, περιγράφει έναν εορτασμό του διονυσιακού θιάσου κατά τον οποίον μεταφέρεται ένα τρομακτικό ομοίωμα τυμπάνου που ηχεί σαν υπόγεια βροντή. Αυτός ο υποχθόνιος βρυχηθμός θυμίζει σεισμό. Ακριβώς πριν την μυστηριακή επιφάνεια του στον θίασο του στις Βάκχες ο Διόνυσος καλεί τον Σεισμό να ταρακουνήσει τη γη. Κατόπιν ο Θεός βγαίνει μέσα από τα σκοτάδια και περιγράφει στον θίασο του όσα έκανε μέσα εκείνος που τον είχε συλλάβει ο Πενθέας.
Η περιγραφή των ενεργειών του Πενθέα εντός του παλατιού και ενώπιον του αιχμαλώτου Διονύσου εμφανίζει μια σειρά από πολύ λεπτομερείς, για να είναι τυχαίες, ομοιότητες με την περιγραφή του Πλουτάρχου για το τι κοινό έχει η μύηση στα μυστήρια με την εμπειρία του Θανάτου, ιδίως την αναφορά στο φως που εμφανίζεται μέσα στο σκοτάδι. Ο μυστηριακός Ηλιός του μεσονυχτίου.
Ο Αρποκρατίων (2ος αι.μ.χ)σημειώνει πως οι μύστες του Διονύσου φορούν στεφάνια από λεύκα επειδή το δέντρο αυτό ανήκει στο φυτολογικό συμβολισμό του κάτω κόσμου.
Είναι εύκολο να φανταστεί κανείς τα σπήλαια ως χώρους μεταξύ αυτού και του άλλου κόσμου. Όπως ο Πλούταρχος συγκρίνει ένα τμήμα του κάτω κόσμου με τα βακχικά άντρα αντιστρόφως και τα σπήλαια θεωρούταν στην μυστηριακή λατρεία είτε πως ανήκαν, είτε πως οδηγούσαν σε αυτόν.
Ο Οππιανός,ποιητής στα τέλη του δευτέρου αιώνα μ.χ.,, αναφέρει ότι, οι τροφοί του Διονύσου όταν ήταν βρέφος τον έκρυψαν σε ένα σπήλαιο και χόρεψαν τον βακχικό χορό των μυστηρίων γύρο από το ιερό βρέφος(Οππιανός κυνηγετικά 4.246).
Κατά την κάθοδο του μύστη στον κάτω κόσμο ίσως εμφανίζονταν και τα τρομακτικά φάσματα που παραδίδει για την διονυσιακή μύηση ο Ωριγένης(κατά Κέλσου).
Λέγεται πως ο Δημοσθένης αποκαλούσε τη μητέρα του Αισχίνη που ήταν ιέρεια του Σαβάζιου <<Έμπουσα>>(Περί στεφάνου 130),επειδή πεταγόταν στους μυούμενους μέσα από σκοτεινά μέρη. Οι Έμπουσαις ήταν δαίμονες της Θεάς Εκάτης, προάγγελοι δεινών για τους θνητούς. Αυτά τα τρομακτικά πλάσματα συναντά ο Διόνυσος στον κάτω κόσμο στους Βατράχους του Αριστοφάνη. Όμως, όποιον τρόμο κι αν προκαλούσε η μυστηριακή τελετουργία, τον διαδεχόταν η χαρά της λύτρωσης, όπως περιγράφεται από τον Πλούταρχο, και δραματοποιείται χαρακτηριστικά με την εμφάνιση του Διονύσου ενώπιον του θιάσου του στις Βάκχες του Ευριπίδη. Υπό το φως της μετάβασης σε τούτη την αιώνια χαρά είναι που πρέπει να ερμηνεύσουμε, και τη συχνή παρουσία των σατύρων και των μαινάδων, όντα ανέγγιχτα από τα γηρατειά ή τον Θάνατο.
Η μύηση στα μυστήρια μπορεί να σήμαινε και το να γίνει κανείς μέλος του αιώνιου θιάσου του Διονύσου ως νύμφη, μαινάδα, σάτυρος ή βάκχος(Πλάτωνος Νόμοι 815c) για όλη την αιωνιότητα.
Όπως αναφέρει και ένα ελληνιστικό επίγραμμα από την Μίλητο το οποίο τιμά την Αλκμειωνίδα, η οποία οδήγησε τις μαινάδες στα βουνά μεταφέροντας τα ιερά σκεύη των οργίων, αναφέρει μεταξύ άλλων την εξής φράση (καλών μοίραν επισταμένη) που ουσιαστικά αναδεικνύει την γνώση την οποία απέκτησε κατά τη μύησή της και την οποία πήρε μαζί της στον κάτω κόσμο ο Διόνυσος ο Θεός.
Σύμφωνα, τέλος, με τους μυστηριακούς λόγους των Ορφικών χρυσών ελασμάτων, μόνο οι μυηθέντες των μυστηρίων θα λυτρωθούν, και θα ζήσουν αιωνία ευδαιμονία με τους Θεούς πέρα από την αέναη κύλιση των ενσαρκώσεων στον αισθητό κόσμο. “Χαίρε εσύ που υπέφερες αυτά που δεν είχες υποφέρει πριν. Έγινες Θεός αντί για άνθρωπος και τώρα πέθανες και τώρα ξαναγεννήθηκες, τριμάκαρε, αυτήν την ημέρα. Να πείς στην Περσεφόνη ότι ο ίδιος ο Βάκχος σε έσωσε!”
Πρωταγόρας Α. Ξένος
