ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ
Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος ;
Πολλοί ενασχολούμενοι, επιφανειακώς βεβαίως, με την πλατωνική φιλοσοφία χρεώνουν ως αμιγώς πλατωνική θέση την γνωστή ρήση του Πρωταγόρου «πάντων χρημάτων μέτρον ἐστὶν ἄνθρωπος» Πλάτων Θεαίτητος (152a), το ότι, «για όλα τα πράγματα μέτρον (κριτήριον) αποτελεί ο άνθρωπος».
Οι περισσότεροι δηλαδή, εσφαλμένως, ισχυρίζονται ότι αυτή η θέση απηχεί εν πολλοίς μία πλατωνική φιλοσοφική θεώρηση. Με το κάτωθι ευσύνοπτο κείμενο θα διατρανώσουμε ότι ο ισχυρισμός αυτός δεν αντιπροσωπεύει ουδόλως την Ελληνική Θεολογική κειμενική πραγματικότητα. Τονίζουμε τον όρο κειμενική πραγματικότητα με τον όποιο και προσδιορίζουμε την αναζήτηση της διερευνήσεως και της τελικής συμπερασματικής θέσεως με γνώμονα την αποκλειστική χρησιμοποίηση των πρωτογενών, και μόνο, πηγών της ελληνικής-κλασσικής γραμματείας.
Μια αδρομερής μελέτη του Σοφιστικού λόγου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αυτοί είδαν τον άνθρωπο, μέσα στην σύνολη θεώρηση του κόσμου, ως ένα ξεχωριστό όν που λόγω της όντως οξυμένης λογικής κρίσεως του και εν γένη της νοημοσύνης του, σε σχέση με τα υπόλοιπα έμβια όντα, δύναται να εννοιοδοτεί, με τον δικό του τρόπο, τον κόσμο που τον περιβάλλει. Όμως, η αντίληψη αυτή είναι που υποστυλώνει τον σοφιστικό υβριστικό κατά την άποψη μας ανθρωποκεντρισμό και οδηγεί αυτόχρημα στο ανάπτυγμα ανθρωποκεντρικών τάσεων, όπου, μέχρι και σήμερα, γίνονται καταφανώς αντιληπτές, μιας και, οι τάσεις αυτές, τελικώς, επικράτησαν και οδήγησαν σε ολέθρια, για τον σημερινό εγωκεντρικό κόσμο, αποτελέσματα.
Με κανένα τρόπο δεν πρέπει να ταυτίζουμε την σοφιστική ρήση-φιλοσοφική θεώρηση του ότι ο άνθρωπος τάχα είναι κριτήριο των πάντων με αυτή του Σωκράτη διαμέσου φυσικά των γεγραμμένων του Πλάτωνος κατά την ανάπτυξη των διαλόγων του. Ας μη μας διαφεύγει ότι ο Σωκράτης με την ατράνταχτη φιλοσοφική του στάση αντιτάχθηκε σφοδρά στον αμοραλισμό(ανηθικότητα) και τον ανθρωποκεντρισμό των σοφιστών.
Πάντων χρημάτων μέτρον, Ψυχή;
Το ως άνω κατασκευασμένο από τον γράφοντα απόφθεγμα-ερώτημα που τοποθετήθηκε σε αυτό το σημείο για τις ανάγκες αυτού του άρθρου θα μπορούσε να αποτελέσει πράγματι μία σχετικά πιο ορθή συμπερασματική στο θεμελιώδες ερώτημα για το τι αποτελεί, τελικώς, κυρίαρχο κριτήριο των πραγμάτων.
Ο ίδιος ο άνθρωπος κατά την φιλοσοφική ενατένιση του Σωκράτους δεν αποτελεί φυσικά το μέτρο των πραγμάτων παρότι το θεωρεί βεβαίως ένα αξιοθαύμαστο ον, εφόσον, η θεία πρόνοια έχει επιμεληθεί με περισσή φροντίδα ώστε τα πάντα να τον εξυπηρετούν προς την αναγωγική του πορεία.
Άλλωστε, η ψυχή μονάχα είναι ο πραγματικός μας εαυτός, όπως διατείνεται ο Σωκράτης στο διάλογο Αλκιβιάδης (130 e)
H ψυχή για τον Σωκράτη γίνεται μέτοχος του θείου περισσότερο από κάθε ανθρώπινο πράγμα για αυτό το λόγο το κυρίαρχο καθήκον του ανθρώπου δεν είναι παρά να μεριμνεί για την ψυχή του και με ακλόνητη επιμονή προέτρεπε τους πολίτες της Αθήνας να καταβάλουν την μέγιστη προσπάθεια για την διαρκής ανέλιξη αυτής. (Απολογία 29-30b)
Πάντων χρημάτων μέτρον, ΘΕΟΣ
Αυτό είναι, όπως θα δούμε κατά την τελική ανίχνευση του ερωτήματος, το Αληθές αποφθεγματικό συμπέρασμα. Οι ενασχολούμενοι με την Ελληνική Θεολογία θα πρέπει να καθίστανται δεινοί αναζητητές της αληθείας, διότι, όπως πολύ σωστά μας αναφέρει ο Πλάτων στους Νόμους (730c) «Τόσο για τους Θεούς όσο και για τους ανθρώπους η αλήθεια κατέχει την πρώτη θέση ανάμεσα στα αγαθά»
Δια στόματος Σωκράτη ο Πλάτωνας μας ξεκαθαρίζει το ποιο θεολογικό μέγεθος αποτελεί το κριτήριο των πραγμάτων λέγοντας:
«ὁ δή Θεός ἡμῖν πάντων χρημάτων μέτρον ἄν εἴη μάλιστα, καί πολύ μᾶλλον ἤ πού τις, ὡς φασίν, ἄνθρωπος.» Πλάτων Νόμοι Δ’ (716c). «Κατά την άποψη μας ο Θεός είναι το βασικό μέτρο των πραγμάτων πολύ περισσότερο από τον άνθρωπο όπως υποστηρίζουν μερικοί.»
Και μας επικυρώνει ο Πρόκλος παραθέτοντας με την σειρά του:
«Κάθε θεός είναι Μέτρον των όντων. Γιατί, αν κάθε θεός είναι ενιαίος, καθορίζει και μετρά όλα τα πλήθη των όντων.» Πρόκλος Στοιχείωσις Θεολογική (117)
Στην έκταση αυτού του άρθρου δεν θα απαντήσουμε στο γιατί ο Θεός, αυτό θα απαιτούσε τεραστίας αναλύσεως πόνημα, οψόμεθα. Θα επιστεγάσουμε όμως το συμπέρασμά μας με ένα μόνο απόσπασμα του Διογένη του Λαέρτιου (1.35) που μας αναφέρει: «Το παλαιότερο από τα όντα είναι ο Θεός, διότι είναι αγέννητος. Το ωραιότερο δημιούργημα είναι ο κόσμος, διότι είναι έργο του Θεού.
Παρμενίδης Ιω. Μπουσίου.
8-9-2016
