Όταν πρωτομελετήσει κάποιος την Ιλιάδα του Ομήρου εντυπωσιάζεται τόσο από τον ανυπέρβλητο σχεδόν τρόπο γραφής του ποιητού αλλά και από την συγκροτημένη δομή του όλου έργου, ειδικά εκστασιάζεται με τις εξαιρετικές περιγραφές των επίμαχων σκηνών.
Υπήρξε όμως και κάτι που δεν κατανοήθηκε επαρκώς:Για ποιο λόγο έγινε αυτός ο πόλεμος;
Αν και ο εξωτερικός λόγος είναι γνωστός,πως δηλαδή όλα ξεκίνησαν με την αρπαγή της Ωραίας Ελένης από τον Πάρη,αυτή η ποιητική εκδοχή του Ομήρου,φαντάζει κάπως επιφανειακή,αφήνοντας το βαθύτερο αίτιο εντελώς ξεχασμένο πίσω από την αχλή του χρόνου.
Αυτή η εσώτερη αιτία αναφέρεται μεν στην Ωραία Ελένη,αλλά όχι στο επίπεδο της θνητής συζύγου του Πάρη αλλά στο επίπεδο της Θεάς Ελένης.
Αν κοιτάξουμε την καταγωγή της Ωραίας Ελένης,θα δούμε ότι είναι θυγατέρα του Διός που πλάγιασε με τη Λήδα παίρνοντας τη μορφή του κύκνου,την ίδια νύχτα που εκείνη βρέθηκε ερωτικά με τον Τυνδάρεω,από τον Δία γεννήθηκε ο Πολυδεύκης και η Ελένη,από τον Τυνδάρεω ο Κάστορας και η Κλυταιμνήστρα.
Ωστόσο,κάποιοι διηγούνται ότι η Ελένη είναι κόρη της Νεμέσεως και του Δία. Αυτή δηλαδή, προκειμένου να αποφύγει την επαφή με τον Δία, μεταμορφώθηκε σε χήνα,αλλά ο Δίας πήρε τη μορφή του κύκνου και ενώθηκε μαζί της,·από το σμίξιμο τους αυτή γέννησε ένα αυγό που κάποιος βοσκός βρήκε στα δάση και το έφερε και το έδωσε στη Λήδα·και αυτή το έβαλε σε ένα κιβώτιο και το φύλαξε και όταν ήρθε η κατάλληλη στιγμή γεννήθηκε η Ελένη που την ανέθρεψε σαν να ήταν δική της κόρη(Απολλόδ.3.10.5-7).
Άρα η Ελένη είναι Διογέννητη, δηλαδή Θεά.
Ο Δίας είναι η εξουσία.
Όποιος λοιπόν έχει την Ελένη,δικαιούται να έχει εξουσία,να κυβερνά τους ανθρώπους. Όμως, οι θνητοί δεν δύναται να ελέγχουν τους Θεούς.Τι είναι όμως αυτό που μπορούν να ελέγχουν οι θνητοί; Μα φυσικά την αντανάκλαση της Θεάς,το είδωλο η εικόνα(ξύλινο ξόανο)της επί της γης.
Ίσως από μια άλλη οπτική γωνιά,ο Τρωικός πόλεμος να ξεκίνησε για την κατοχή του ξόανου και της λατρείας του,που δίνει δύναμη και εξουσία σε οποίον κατέχει.
Στην Σπάρτη υπήρχε ιερό της Ωραίας Ελένης(Ελένης δε ἱερα και Ἡρακλέους,τῆς μεν πλησίον τοῦ τάφου τοῦ Ἀλκμᾶνος,τῷ δε ἐγγυτάτω τοῦ τείχους.Παυσανίας.III.15.3).
Η Ελένη ήταν κάτι το ακριβό.Πολλοί την ήθελαν,πολλές πόλεις έστειλαν αντιπροσώπους να ζητήσουν την Ελένη ή μάλλον το ξύλινο ξόανο της Θεάς.Αυτό που ελάχιστοι γνωρίζουν είναι ότι πριν την αρπαγή από τον Πάρη,είχε προηγηθεί μία ακόμη αρπαγή.Ο Θησέας άρπαξε την Ελένη(ξόανο) πολύ πριν τον Πάρη και τη μετέφερε στις Αφίδνες.Οι Διόσκουροι όπως ήταν φυσικό,αναζήτησαν την αδελφή(ξόανο)τους και έφθασαν στην Αθήνα σε καιρό που ο Θησέας έλειπε από την πόλη.Εκεί τα δύο αδέλφια έκαναν την Ακρόπολη ανάστατη,βρήκαν την Ελένη,δηλαδή το ξόανο της,και εγκατέστησαν άλλον βασιλιά στην Αθήνα, και το πιο σημαντικό,έσυραν τη μητέρα του Θησέα,την Αίθρα,σαν δούλη(εκλεγμένη ιέρεια από την Θεά)στη Σπάρτη.Όλο αυτό εικονίζεται σε μία περίφημη λάρνακα του Κυψέλου,μέσα του 6ου αι. π.Χ,η οποία είχε βρεθεί στην Ολυμπία,και ο Παυσανίας περιγράφει όλες τις σκηνές:την Αίθρα πεσμένη στο έδαφος και την Ελένη να πατάει με τα πόδια πάνω στο κεφάλι της,ενώ ένας από τους Διόσκουρους τραβάει την Αίθρα δούλη έξω από την Αθήνα.Έχει βρεθεί επίσης ένα επίγραμμα σε κορινθιακή γραφή,το οποίο αναφέρει την ίδια ιστορία.
Και ο Όμηρος,όμως,γράφει ότι ανάμεσα στις γυναίκες που πήρε μαζί της η Ελένη στην Τροία ήταν και η Αίθρα ή που ακολούθησαν θα μπορούσαμε να πούμε το ξόανο στην Τροία,για να ιδρύσουν εκεί το ιερό της Θεά,που θα συνεχιζόταν η λατρεία της.
Στα μάτια του Ομήρου και των Ιώνων ποιητών η Ελένη είναι μια αμαρτωλή μια άπιστη που ακολούθησε τον Πάρη εγκαταλείποντας την συζυγική της κλίνη.
Οι Δωριείς όμως,κάτι τέτοιο δεν το δέχονταν, γιατί την Ελένη τη λάτρευαν ως Θεά. Αναπτύσσουν λοιπόν μία ιστορία,ότι δηλαδή η Ελένη υπάκουσε στη βούληση του πατέρα της του Δία,να αποτελέσει την αιτία ενός πολέμου που ήθελε να κάνει ο Δίας για να ελαφρώσει τη Γη από τους πολλούς ανθρώπους. Ωστόσο, η άλλη άποψη αυτή της άπιστης κάνει την εμφάνισή της στον Όμηρο,δια στόματος της ίδιας της Ελένης,σε μία στιχομυθία με την Αφροδίτη,η οποία προσπαθεί να την πάρει στην κρεβατοκάμαρα του Πάρη χωρίς εκείνη να θέλει. Ο ποιητής περνάει έτσι μέσα από το στόμα της Ελένης όσα θα μπορούσαν οι άλλοι να της καταλογίσουν.Μιλάει η ίδια έτσι για τον εαυτό της, γιατί κανείς στην Τροία ή κάπου αλλού δεν θα τολμούσε να μιλήσει έτσι γι’αυτήν.Έρχονται,βέβαια,οι μεταγενέστεροι ποιητές,και λένε με τον ορθολογισμό τους ότι η Ελένη ήταν κακό παράδειγμα για τις γυναίκες γιατί δεν ήταν καλή σύζυγος.Αυτό πάντα στις μη δωρικές περιοχές,γιατί οι Δωριείς εξακολουθούν να την λατρεύουν ως θεά.
Έτσι λοιπόν έρχεται μετά ένα ποίημα του Στησιχόρου,το οποίο λέει ότι η Ελένη δεν πήγε ποτέ στην Τροία, αλλά πήγε μόνο το είδωλό (ξόανο) της. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η ωραία Ελένη,είτε ως θνητή ηρωίδα είτε ως Θέα,λατρεύτηκε σχεδόν παντού.
Οι Αχαιοί της Κύπρου την λάτρεψαν ταυτίζοντας την με την Ουράνια Αφροδίτη.Είναι γνωστό ότι υπήρχε στην Πάφο το Ιερό της Ουράνιας Αφροδίτης.Η Ωραίας Ελένη λατρεύτηκε και στην Αίγυπτο.Ο Ηρόδοτος γράφει ότι υπήρχε Ιερό της Ελένης στη Μέμφιδα της Αιγύπτου,το οποίο αναφέρει ως το Ιερό της Ξένης Αφροδίτης.Έτσι ονόμαζαν οι Αιγύπτιοι την Ελένη. Η Ωραία Ελένη λατρεύτηκε στα Κύθηρα και στην Πελοπόννησο από τον 8ο π.Χ.αιώνα μέχρι τον 3ο μ.Χ.αιώνα ως Θεά προστάτιδα των μικρών παιδιών,των ανύπαντρων μητέρων. Στην Ρόδο συναντάμε να την λατρεύουν ως Ελένη Δενδρίτις.
Η Ελένη ως τοπική Θεότητα φαίνεται ότι δε διέθετε μόνο ένα ιερό χώρο,αλλά και ένα ιερό δέντρο,με μια προσταγή γραμμένη στα δωρικά(Γονάτισε,είμαι το δέντρο της Ελένης) για όποιον περάσει από εκεί.Προς αυτήν την Δενδρίτιδα,αν πιστέψουμε τον Θεόκριτο,έφερναν οι παρθένες προσφορές και τραγουδούσαν: Ούτε καμιά άλλη εργόχειρα με τόση τέχνη κάνει,ούτε καμιά στον αργαλειό υφασμένο με το χτένι
κόβει πανί τόσο κρουστόν απ᾽τα ψηλά δοκάρια, ούτ᾽άλλη ξέρει να κτυπά τόσο καλά το υφάδι κι υφαίνοντας να τραγουδεί την Άρτεμη με χάρη και την τεχνήτραν Αθηνά, καμιά σαν την Ελένη που μες στα δυο ματάκια της οι πόθοι είναι κρυμμένοι.
Εσύ᾽σαι πια στο σπίτι σου,χαριτωμένη κόρη,
κι εμείς κοράσια ελεύθερα θα πάμε στα λιβάδια μόλις χαράξ᾽η χαραυγή,να μάσομε λουλούδια,να μάσομε, να πλέξομε στεφάνια ευωδιασμένα και σένα θα θυμόμαστε και θα σε λαχταρούμε,όπως ποθούν και λαχταρούν της μάνας το μαστάρι
τα βυζανάρικα τ᾽αρνιά που τρέφονται με γάλα.
Πρώτες θενα σου πλέξουμε στεφάνι από τριφύλλι
και θενα το κρεμάσομε σε σκιερό πλατάνι,πρώτες λάδι θα στάξομεν απ᾽αργυρό λαγήνι
γύρω τριγύρω στη σκιά που ρίχνει το πλατάνι και τέτοια θα χαράξομε στη φλούδα του κορμού του
για να διαβάζει όποιος περνά, για να θωρεί γραμμένο:
Ελένης δέντρον είμ᾽εγώ,προσκύνα με,διαβάτη.
(Θεόκριτος Ειδύλλια 18.32-18.58).
Πρωταγόρας Ξένος
